Kolesterol Nedir? Neden yükselir ve nasıl düşürülür?

Kolesterol bir lipittir (yağ). Karaciğer tarafından yağlı yiyeceklerden üretilir ve vücudun işlevlerini yerine getirebilmesi için gereklidir. Kolesterol vücuttaki her bir hücrenin membranında (dış zar) bulunur.

Kolesterol kan içinde lipoprotein adı verilen moleküllerle taşınır. Üç ana kolesterol türü vardır, bunlar:

Kötü kolesterol olarak da bilinen düşük yoğunluklu lipoproteinin (LDL) damar hastalıklarının sebebi olduğunu düşünülmektedir. LDL kolesterolü karaciğerden hücrelere taşır ve miktar hücrelerin kullanamayacağı kadar fazlaysa bu durum tehlikeli birikmelere neden olabilir.

İyi kolesterol olarak bilinen yüksek yoğunluklu lipoproteinin (HDL) ise damar hastalıklarından koruduğu düşünülmektedir. HDL kolesterolü hücrelerden alıp parçalandığı ve vücuttan atık madde olarak atıldığı karaciğere geri gönderir.

Trigliseritler karaciğer tarafından üretilir ve süt ürünlerinde, ette ve yemeklik yağlarda bulunur. Kiloluysanız ve yağlı bir beslenme tarzınız varsa, trigliserit seviyenizin yüksek olma riski de artar.

Kolesterol belirtileri nelerdir?

Yüksek kolesterol kalp hastalığı, anjin ve inme gibi ciddi hastalıklarla ilintilidir.

Koroner kalp hastalığına kalbe kan beslemesi yapan arterlerin daralması (arteriyoskleroz) neden olur. Kolesterol ve atık ürünler gibi yağlı tortular arterlerin içinde birikir. Bu birikime plak adı verilir ve plak kanın arterler içinde akışını engeller.

Arteriyoskleroz belirtileri gösteriyorsanız, kolesterol düzeyiniz de yüksek olabilir.

Belirtiler dâhilinde;

• anjin (kalbe giden kan akışının azalması sonucu meydana gelen göğüs ağrısı)
• bacak ağrısı (bacaklara kan taşıyan damarların daralmasından meydana gelen) 
• kalbe kan taşıyan damarlar içinde kan pıhtılarının oluşması sayılabilir.
• Kan pıhtıları kalp yetmezliğine neden olabilir.
• Gözlerinizin etrafında veya cildinizin başka yerlerinde oluşan sarı lekeler (xanthomalar) de kolesterol birikmesi sonucu oluşur. Bunlar genellikle kalıtsal yüksek kolesterolü (ailenizdekilerde yüksek kolesterol öyküsü olması) olan bireylerde görülür.

Kolesterol neden yükselir,Nedenleri?

Yaşam tarzına bağlı bazı risk faktörleri kanınızda yüksek kolesterol olması riskini artırabilir. Örneğin, doymuş yağlar yönünden zengin sağlıksız bir beslenme,egzersiz yapmama, kilolu olma, sigara içme ve fazla miktarda alkol tüketme gibi.

Önerilen alkol miktarı erkeklerde günde 3-4 ünite, kadınlarda günde 2-3 ünitedir.

Doymuş yağ yönünden zengin yiyecekler arasında kırmızı et, sosis, sert peynir, tereyağı, domuz yağı, hamur işleri, kekler, bisküviler ve kaymak sayılabilir.

Tedavi edilebilir bazı hastalıklar da yüksek kolesterole neden olabilir. Bunlar arasında hipertansiyon (yüksek tansiyon), diyabet, böbrek ve karaciğer hastalıkları, pankreasta akut iltihap ve tiroid bezinin yeterince çalışmaması sayılabilir.

Bazı sabit risk faktörleri de yüksek kolesterole neden olabilir. Ailenizde koroner kalp hastalığı, inme veya kolesterole bağlı başka hastalık öyküleri varsa, kolesterolünüzün yüksek olma ihtimali de artar. Yaş, kadınlarda erken menopoz ve etnik gruplar da risk faktörüdür. Hindistanlı, Pakistanlı, Bangladeşli veya Sri Lankalı atalarınız varsa, yüksek kolesterol riskiniz daha fazladır.

Kolesterol tanısı nasıl konur?

Kolesterolü ölçmek için genellikle kan tahlili yapılır. Tahlil öncesinde, daha önce yediklerinizin tam olarak sindirilmesi ve test sonuçlarını etkilememesi için son 12 saat içinde bir şey yememeniz istenebilir.

Alınan kan örneği kanınızdaki LDL (kötü kolesterol), HDL (iyi kolesterol) ve trigliserit oranlarını belirlemek için kullanılır.

Kandaki kolesterol her bir litre kan başına düşen ve milimol adı verilen birimle (mmol/litre) ölçülür. Birleşik Krallıkta, şu anki hükümet kanınızdaki toplam kolesterol düzeyinin en fazla 5mmol/litre ve LDL kolesterol düzeyinin 3mmol/litreden az olması gerektiğini belirtmektedir.

Nedenler bölümünde bahsedilen tedavi edilebilir hastalıklardan veya risk faktörlerinden herhangi biri sizde varsa, kolesterol düzeyinizi kontrol ettirmeniz özellikle önemlidir.

Kardiyovasküler hastalık riskiniz ve kolesterol oranınız değerlendirilirken yaşam tarzınız ve tedavi edilebilir rahatsızlıklarınızın yanı sıra yaşınız, cinsiyetiniz ve etnik kökeniniz de hesaba katılır.

Kolesterol Tedavisi

Doktorunuz sizin için en uygun olan tedaviyle ilgili olarak size tavsiye verebilir.

Size yüksek kolesterol tanısı konmuşsa, az yağ içeren bir beslenme tarzı benimsemeniz ve bol egzersiz yapmanız gerekir. Eğer birkaç ayın sonrasında kolesterol seviyeniz düşmezse, kolesterol düşürücü ilaç almanız önerilebilir.

Az yağ içeren sağlıklı bir beslenme şekli LDL (‘kötü kolesterol’) seviyenizin düşmesine yardımcı olabilir. Beslenmenizde karbonhidratlar (tahıllar, pirinç,patates, makarna), proteinler (yağsız kırmızı et, tavuk ve yağlı balıklar), ve doymamış yağlar (mono veya çoklu doymamış yağlar ve bitki ya da ayçiçek yağı) olmak üzere tüm besin gruplarından bulunmalıdır. Ayrıca günde en az 5 porsiyon meyve ve sebze yemeniz gerekir.

Statinler kolesterol seviyenizin düşmesini sağlayabilir. Bunlar ayrıca arterosklerozun önlenmesi ve tedavisinde de yararlıdır. Ancak, statinler kabızlık, ishal, baş ağrısı ve karın ağrısı gibi hafif bazı yan etkilere neden olabilir.

Düşük dozda aspirin kan pıhtılarının oluşmasını engeller ve bu nedenle alınması önerilebilir. Ancak, 16 yaşından küçük çocuklar aspirin kullanmamalıdır.

Komplikasyonlar nelerdir?

Yüksek kolesterol seviyeleri başka rahatsızlıklar nedeniyle daha da kötüleşebilir. Tiroit bezinin yeterince çalışmaması, hipofiz bezinin aşırı çalışması, karaciğer hastalığı, böbrek yetmezliği gibi tıbbi sorunlar da kolesterol seviyesinin yükselmesini tetikleyebilir.

Bazı insanlarda yağların gerektiği şekilde kullanılmasını ve vücuttan atılmasını engelleyen ailesel hiperkolesterolemi veya kombine hiperlipidemi gibi kalıtsal hastalıklar olabilir. Bu durum kandaki kolesterol seviyesini yükseltir.

Yüksek kolesterole ilişkin majör komplikasyonlar arasında kalp krizleri, inmeler ve damar hastalıkları sayılabilir. Kiloluysanız, sigara içiyorsanız, tansiyonunuz yüksekse (hipertansiyon) veya bu hastalıklarla ilgili güçlü ailesel geçmişiniz varsa bu hastalıklara yakalanma riskiniz artar.

Korunma Yolları

Sağlıklı ve doymuş yağ oranı düşük dengeli bir beslenme tarzıyla yüksek kolesterolün önüne geçebilirsiniz. Ancak, beslenmenize az miktarda doymamış yağ katmanız da kolesterol seviyelerinin düşmesine yardımcı olabilir.

Günümüzde pek çok yemekte ham zeytinyağı kullanılan ve çok az miktarda hayvansal yağ içeren Akdeniz tipi beslenmenin kardiyovasküler (kalp ve kan dolaşımı) sağlığın korunmasında etkin rolü olduğu düşünülmektedir.

Doymamış yağ yönünden zengin gıdalar arasında yağlı balık, avokado, yemişler ve tohumlar, ay çiçeği, kolza ve zeytinyağı ve bitkisel yağlar sayılabilir.

Kiloluysanız, kilo vermek de kolesterol seviyelerinizin düşmesine yardımcı olacaktır. Düzenli egzersiz kilo vermenizi sağlayabilir. Eğer aile geçmişinizde kolesterol sorunu varsa, tedavi görmeniz gerekebileceğinden kan tahlili yaptırmanız önerilir.